Szacowany czas czytania tego postu to 6 minut
Koncepcję pożywienia jako naturalnej nagrody można rozpatrywać z różnych perspektyw. Dziś postaram się omówić wpływ pożywienia na mózgowy system nagrody, szczególnie w odniesieniu do uwalniania dopaminy i jej roli w procesach motywacyjnych.
Układ dopaminowy
Jedzenie jest naturalną nagrodą, która poprzez swoje właściwości kaloryczne i sensoryczne aktywuje układ dopaminowy, co wzmacnia chęć jedzenia, przyczyniając się do utrzymania pragnienia jedzenia. Emitowanie dopaminy jest skutkiem ubocznym w kształtowaniu się zachowań żywieniowych. Dopamina (neuroprzekaźnik) uwalniana jest w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne (mogą być jakiekolwiek zapowiadające jedzenie), które są skojarzone z nagrodą poprzez wcześniejsze zachowania. I tak powstaje błędne koło przyzwyczajenia do określonego jedzenia, z którego mega trudno się wydostać. Szczególnie hedoniczne właściwości żywności o wysokiej smakowitości, takiej jak ta bogata w tłuszcz i cukier, mogą aktywować mezolimbiczny układ dopaminowy, prowadząc do zwiększonej motywacji do spożywania takiej żywności.
Ponadto właściwości sensoryczne żywności, w tym smak i zapach, mogą wpływać na uwalnianie dopaminy i wpływać na satysfakcjonujące aspekty jedzenia. Co więcej, wykazano rolę dopaminy w kodowaniu unikalnych właściwości bodźców wzrokowych i jej udział w znaczeniu motywacyjnym i przewidywaniu nagrody, podkreślając wieloaspektowy wpływ dopaminy na przetwarzanie informacji sensorycznych związanych z żywnością.
Po co?
Wydzielanie dopaminy zwiększa nasze zainteresowanie, determinację i energię do realizowania tych celów. Jest to tzw. „system nagrody” mózgu, który motywuje nas do działania. Krótko mówiąc, żeby nam się chciało zdobywać pożywienie. I wtedy mózg wykonuje swoją właściwą pracę- podtrzymuje przyzwyczajenie, np. do nadmiernego spożywania jedzenia. W dzisiejszych czasach, żeby nam się chciało zarabiać pieniądze na kupienie pożywienia, w przeszłości wychodzić na polowanie czy zbiory jedzenia.
Co ciekawe, dopamina nie zawsze prowadzi do przyjemności. Może być również uwalniana w odpowiedzi na stres, lęk lub potrzeby fizjologiczne, co z kolei może prowadzić do motywacji do spełnienia tych potrzeb.
Uwalnianie dopaminy ma za zadanie uniknięcia zagrożeń oraz
motywowanie do zdobywania żywności
i rozmnażania się.
Dopamina
Wiemy już, że uwalnianie dopaminy odgrywa kluczową rolę w motywowaniu nas do zdobywania żywności. Gdy jesteśmy głodni, nasz mózg wytwarza dopaminę, która pomaga nam skoncentrować się i podjąć działania mające na celu zdobycie jedzenia. Dopamina nagradza nasz mózg za te działania, co z kolei powoduje uczucie zadowolenia i nagrody po spożyciu pożywienia. W miarę jak organizm realizuje tę podstawową potrzebę fizjologiczną jaką jest jedzenie, uwalnianie dopaminy zapewnia wzmocnienie i nagrodę, co w efekcie motywuje nas do zdobywania żywności i tak powstaje silny nawyk.
Istnieje również związek między niedoborem dopaminy a zaburzeniami związanymi z jedzeniem, takimi jak otyłość, bulimia i anoreksja. Niski poziom dopaminy może prowadzić do nadmiernego jedzenia w celu zwiększenia uczucia nagrody, a jednocześnie może wpływać na naszą zdolność do odczuwania sytości i czerpania radości z jedzenia.
Gdy organizm jest w stanie równowagi, oznacza to, że poziom dopaminy jest w normie i funkcje mózgu są odpowiednio zrównoważone. Jednak gdy równowaga dopaminy zostaje zakłócona, mogą pojawić się różne problemy zdrowotne i emocjonalne. Przykładowo, niedobór dopaminy może prowadzić do depresji, braku energii, utraty motywacji. Z kolei nadmiar dopaminy może być związany z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych i innych zaburzeniami, które związane z nadmierną stymulacją układu dopaminergicznego.
Toniczna aktywność dopaminy
Bazowa ilość dopaminy (toniczna), czyli naturalne poziomy tego neuroprzekaźnika w mózgu, różni się w zależności od osoby. Istnieje jednak pewne szacowane zakresy bazowej ilości dopaminy u ludzi, która określa stan równowagi organizmu. Pełni wiele funkcji w mózgu, takich jak regulacja nastroju, motywacja, kontrola ruchu, funkcje poznawcze i wiele innych.
Tonicza aktywność dopaminy polega na podstawowym, ciągłym uwalnianiu dopaminy w mózgu i jest niezbędna do utrzymania ogólnej neurotransmisji i modulowania różnych funkcji fizjologicznych i poznawczych. Toniczne uwalnianie dopaminy bierze udział w ustalaniu ogólnej wrażliwości układu dopaminowego, co może wpływać na reakcje behawioralne na bodźce środowiskowe i utrzymanie homeostazy.
Toniczna aktywność dopaminy związana z jedzeniem może być również zakłócona w przypadku niektórych zaburzeń jedzenia, takich jak otyłość czy anoreksja. W tych przypadkach może dochodzić do zaburzeń w regulacji aktywności dopaminergicznej, co może wpływać na motywację i nagrodę związane z jedzeniem.
Fazowa aktywność dopaminy
Termin „fazowa aktywność dopaminowa” obejmuje krótkie, szybkie wybuchy uwalniania dopaminy w odpowiedzi na określone bodźce lub zdarzenia. Fazowa aktywność dopaminy jest powiązana z kodowaniem istotnych i satysfakcjonujących doświadczeń, a także przewidywaniem i oczekiwaniem nagród. Fazowa aktywność dopaminy odgrywa kluczową rolę w uczeniu się opartym na nagrodach, wzmacnianiu określonych zachowań i przetwarzaniu bodźców motywacyjnych.
Podczas spożywania jedzenia, aktywność dopaminy w mózgu wzrasta. Kiedy spożywamy smaczne jedzenie, nasze zmysły, takie jak smak i zapach, wysyłają sygnały do mózgu, co prowadzi do wydzielania dopaminy. Wydzielanie dopaminy ma działanie nagradzające, powodując uczucie przyjemności i satysfakcji po jedzeniu. To działanie pomaga nam budować pozytywne skojarzenia z jedzeniem i motywuje nas do kontynuowania jedzenia.
Wzrost aktywności dopaminy jest szczególnie silny podczas spożywania żywności bogatej w tłuszcze i cukry (nienaturalne połączenie). Kombinacja tych składników może prowadzić do silniejszego uwalniania dopaminy, co może wyjaśniać, dlaczego niezdrowe jedzenie może być tak pociągające i uzależniające. A im więcej doświadczamy przyjemności z hipersmacznego jedzenia, tym więcej później odczuwamy cierpienia – w ten sposób się uzupełnia, by powrócić do poziomu równowagi. Więcej o tym, pisałam we wpisie: Dopamina – jak odzyskać kontrolę nad swoimi nawykami żywieniowymi? cz.II – annakossakowska.pl
Dysregulacja przekaźnictwa dopaminowego może wpływać na apetyt, kontrolę impulsów i motywację, prowadząc do trudności w utrzymaniu zdrowych nawyków żywieniowych.
Podsumowując,
Ważne jest zrozumienie, że wpływ aktywności dopaminy na jedzenie jest złożony i różny dla każdego człowieka. Wzrost aktywności dopaminy przy jedzeniu jest jednym z wielu czynników wpływających na nasze wybory żywieniowe i kontroli apetytu. Innymi czynnikami są genetyka, emocje, środowisko społeczne i osobiste preferencje smakowe.
Rozregulowanie układu nagrody oraz ciągła chęć jedzenia mogą być spowodowane zaburzeniami fazowej aktywności dopaminy. Nadmierne uwalnianie dopaminy może prowadzić do niekontrolowanej chęci jedzenia, zwanej również napadem wilczych zachcianek. To zjawisko może występować w przypadku zaburzeń odżywiania, takich jak zaburzenie kompulsywnego jedzenia lub bulimia. Osoby cierpiące na te choroby często odczuwają silne pragnienie jedzenia, nawet gdy są syte.
!!! Zaburzenia fazowej aktywności dopaminy mogą również wpływać na regulację układu nagrody. Może to prowadzić do zwiększenia podatności na uzależnienie od substancji, takich jak narkotyki, alkohol czy używki. Zwiększone uwalnianie dopaminy może prowadzić do silnego uczucia nagrody i przyjemności. Co z kolei może sprzyjać zachowaniom uzależnionym i nadużywaniu substancji.
Piśmiennictwo
(2021). Receptory dla glutaminianu w układzie dopaminowym – funkcjonalność znaczenie i rola w uczeniu się ze skutkim. postępy biochemii, 67(3), 268-277. https://doi.org/10.18388/pb.2021_395
(2011). Mechanizmy nagradzania w otyłości: nowe spostrzeżenia i przyszłe kierunki. neuron, 69(4), 664-679. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2011.02.016
(2018). Neurony dopaminy tworzą bodźce warunkowe Pawłowa o właściwościach motywacyjnych zdefiniowanych przez obwód. neurologia przyrodnicza, 21(8), 1072-1083. https://doi.org/10.1038/s41593-018-0191-4
(2011). Popędy metaboliczne i hedoniczne w neuronowej kontroli apetytu: kto jest szefem?. aktualna opinia w neurobiologii, 21(6), 888-896. https://doi.org/10.1016/j.conb.2011.09.004
(2009). Fazowe uwalnianie dopaminy w zachowaniach apetycznych i uzależnieniu od narkotyków. aktualne recenzje dotyczące nadużywania narkotyków, 2(2), 195-213. https://doi.org/10.2174/1874473710902020195
W przygotowaniu wpisu korzystano z CzatGPT.
